ကထိန္သကၤန္း အလွဴဒါန သမိုင္းေနာက္ခံ
ကထိနသည္ ပါဠိေဝါဟာရျဖစ္ပါသည္။ ကထိနဟူေသာ ပါဠိစကားလံုးမွ န-အေပၚအသတ္တင္၍ (န္) ကထိန္ဟု ေခၚေ၀ၚၾကျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကထိန္ဟူေသာ စကားလံုးသည္ ပါဠိမွဆင္းသက္လာကာ ျမန္မာမႈ ျပဳထားေသာ ပါဠိသက္စကားလံုး ျဖစ္ပါသည္။ ခိုင္ျမဲ၍အဓြန္႔ရွည္ေသာ ကုသိုလ္ဟု အဓိပၸါယ္ရပါသည္။ ဗုဒၶျမတ္ဘုရားႏွင့္ သူူေတာ္စင္တို႔ ခ်ီးက်ဴးအပ္ေသာေၾကာင့္ အလြန္မြန္ျမတ္သည့္ အလွဴလည္း မည္ပါသည္။
ကထိန္ကို ျမတ္စြာဘုရားသခင္က ေကာသလမင္းၾကီးႏွင့္ အေဖတူအေမကြဲ ညီအစ္ကိိုမ်ား ျဖစ္ၾကေသာ ဘဒၵဝဂီၢမင္းမ်ိဳးမင္းႏြယ္ဝင္ ရဟန္းအပါး(၃၀)တို႔ အေပၚ ကရုဏာေတာ္ထား၍ ပထမဆံုးခြင့္ျပဳခဲ့ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ထိုရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ဓုတင္ေဆာင္ေသာ အရိယာ သူေတာ္စင္မ်ား ျဖစ္ၾကေသာ္လည္း ရဟႏာၱမ်ားမဟုတ္ၾကေသးပါ။ ထိုရဟန္းမ်ားသည္ အနာထပိဏ္ သူူူေ႒းၾကီး၏ ေဇတဝန္ေက်ာင္းေတာ္၌ သီတင္းသံုးေနေတာ္မူေသာ ျမတ္စြာဘုရားကို ဖူးေျမာ္ပူေဇာ္ၾကရန္အတြက္ ၎တို႔ သီတင္းသံုးရာ ဇာတိေနရပ္ျဖစ္ေသာ ပါဝါျမိဳ႕ေတာ္မွ သာဝတၳိျမိဳ႕ သို႔ခရီးထြက္လာခဲ့ၾကသည္။
သို႔ေသာ္ထိုရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ သာဝတၳိျမိဳ႕ေတာ္သို႔ မိုးရာသီအစ ျဖစ္ေသာ ဝါဆိုလတြင္ မေရာက္ရွိႏိုင္ၾကေပ။ ထိုအခ်ိန္က မိုးရာသီကာလတြင္ ရဟန္းသံဃာေတာ္မ်ားသည္ ခရီးသြားရန္ မလြယ္ကူၾကပါ။ ထို႔ေၾကာင့္ ရဟန္းမ်ားသည္ ဝါဆိုဝါကပ္ရက္ ေရာက္ေနသျဖင့္ ဝါတြင္းသံုးလတြင္ သာေကတ၌ သီတင္းသံုးေနထိုင္ခဲ့ ၾကရျပီးမွ ခရီးဆက္ခဲ့ၾကရပါသည္။
သံဃာေတာ္မ်ားသည္ ျခိဳးျခံက်င့္ၾကံေတာ္မူေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ား ျဖစ္ၾကေသာေၾကာင့္ သကၤန္းမ်ားစြာ ပိုင္ဆိုင္ခြင့္မရွိပါ။ တိစီဝရိတ္မည္ေသာ သင္းပိုင္၊ ကိုယ္ဝတ္ဧကသီႏွင့္ ဒုကုဋ္ႏွစ္ထပ္ သကၤန္း စုစုေပါင္းသံုးထည္ကိုသာ သံုးခြင့္ရွိပါသည္။ မိုးျပင္းမ်ား၊ စပါးခင္းမ်ား ၊ ျမစ္ေခ်ာင္းမ်ား၊ ကိုျဖတ္သန္း ခရီးႏွင္ခဲ့ၾကရသည့္ ထိုရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ျမတ္စြာဘုရားကို ဖူးေမွ်ာ္ရန္သာဝတၳိသို႔ ေရာက္ရွိၾကသည့္အခါတြင္ ထိုရဟန္းတို႔၏ သကၤန္းမ်ားသည္ ရႊံ႕ႏြံမ်ားေပက်ံကာ ရႊဲနစ္လ်က္ရွိသည္။ ျမတ္စြာဘုရား သိေတာ္မူသည့္အခါ ေရွွးဘုရားတို႔လည္း ခြင့္ျပဳေတာ္မူခဲ့ၾကသည့္အတိုင္း ‘‘အႏုဇာနာမိ ဘိကၡေဝ ဝႆံဝု႒ာနံ ဘိကၡဳနံ ကထိနံ အတၳရိတံု’’စသည္ျဖင့္ အက်ိဳးငါးပါးတို႔ကို ခိုင္ျမဲစြာရႏိုင္ေသာ ကထိန္ခင္းျခင္းအမွႈကို ပါေဝယ်ကတိုင္းသား ရဟန္းမ်ားကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ခြင့္ျပဳေတာ္မူျခင္းေၾကာင့္ ကထိန္သည္ျဖစ္ေပၚလာခဲ့၏။
ျမတ္စြာဘုရားသခင္သည္ ရဟန္းမ်ား၏ၾကံ့ၾက့ံခံႏိုင္မွႈကို ကရုဏာထားေတာ္မူလ်က္ အလွဴရွင္ ဒါယိကာ၊ ဒါယိကာမ မ်ားကို ၾကီးျမတ္ေတာ္မူေသာ ကုသိုလ္ေကာင္းက်ိဳးကို အျပည့္အဝ ရရွိေစႏိုင္သည့္ ကထိန္သကၤန္းမ်ားကို ရဟန္းသံဃာေတာ္မ်ားအား မိုးရာသီကုန္ဆံုးသည့္ လျပည့္ေန႔မွ ေနာက္လျပည့္ေန႔အတြင္း ကထိန္သကၤန္းမ်ား လွဴဒါန္းဆက္ကပ္ရန္ ခြင့္ျပဳေတာ္မူခဲ့သည္။ အခ်ိန္ကာလအားျဖင့္ ေအာက္တိုဘာလႏွင့္ႏိုဝင္ဘာ လမ်ားအတြင္းျဖစ္သည္။
ကထိန္သကၤန္းဟူသည္မွာ ကထိနသည္ မလွႈပ္မရွား ခိုင္ျမဲျခင္း၏ အနက္ကို ေဟာ၏။ အက်ိဳးတရားငါးပါးတို႔ကို ခိုင္ခိုင္ျမဲျမဲ ျဖစ္ေစတတ္ေသာေၾကာင့္ ‘‘ကထိန’’ကထိန္ဟုဆိုၾက၏။
(၁) (တစ္နည္း) ဝိနည္းႏွံ႔စပ္ မေထရ္ျမတ္တို႔ ခင္းအပ္ျခင္းရာ ကထိန္သာမွန္စြာမွတ္လိုက္ပါ။ ကုသေလဟိ အတၳရီယေတဟိ ကထိနံ [ထရ-သႏ ၳရေဏ]
(၂) ေကာင္းေသာျခင္းရာ မဂၤလာေပါင္း၊ ဝင္းထိန္ေၾကာင္း ထပ္ေလာင္းကထိန္သာ [ဒိဝု-ဒိတၱိမွိ]
(၃) အာပတ္ညစ္ေၾကး၊ အျပစ္ေဘးမွ ကင္းေဝးေစဟု စင္ၾကယ္မွႈ၊ ေခၚျပဳကထိန္သာ
[ကတိ-ေဆဒေန ကစ ၦတီတိ ကထိနံ]
(၄) ျမဲျမံခိုင္ခန္႔ တည္တန္႔အက်ိဳး ရည္ေမွ်ာ္ကိုုး ပြါးတိုးကထိန္သာ [ရုဠီ အနိပၹႏၷပုဒ္၊ ကထိနံ ထိရႏိ ၱ အေတၳာ။ ကခၤါဠီကာသစ္]
(၅) ျငိျငင္မွႈကင္း သက္ရွည္ျခင္းျဖစ္၊ ပင္ရင္းသစ္ပင္လို ပမာဆို ေခၚဆိုကထိန္သာ [တ႒ အတိစၦ ဇီဝေန-တ႒တီတိ ကထိေနာ၊ ကထိေနာဝိ ယ ကထိနံ]
ဝႆံ ဝုတၳာနံ အတၳရိတံု အႏုညာယေတတိ ကထိနံ
ဝိျဂိဳဟ္အရ = ပုရိမဝါကြ်တ္ေသာရဟန္းတို႔အား ခင္းျခင္းငွါခြင့္ျပဳအပ္ေသာေၾကာင့္ ကထိန္ဟုဆိုပါသည္။
ကထိန္သကၤန္းလွဴဒါန္းႏိုင္သူ
လူျဖစ္ေစ၊ နတ္ျဖစ္ေစ၊ ရဟန္း၊ ရဟန္းမ၊ သာမေဏ၊ သာမေဏမ၊ သိကၡမာန္မျဖစ္ေစ၊ မည္သူမဆို ကထိန္ကာလ၌သကၤန္းကိုလွဴဒါန္းနိုင္၊ ကထိန္ဒါယကာျပဳလုပ္နိုင္ၾက၏။
ကထိန္ခင္းေသာကာလ
ဘုရားရွင္သည္ ကထိန္ခင္းျခင္းအမွႈကို ခြင့္ျပဳခဲ့ေသာ္လည္း၊ ကထိန္ခင္းျခင္းကို ရာသီမေရြး အခ်ိန္အခါ မေရြး ခင္းခ်င္တိုင္းေတာ့ မခင္းရပါ။
ကထိနႆ အတၳာရမာေသာ ဇာနိတေဗၺာတိ။
ဝႆာနႆ ပစိ ၦေမာ မာေသာ ဇာနိတေဗၺာ။ [ပရိဝါ ပါဠိ၊ ကထိန ေဘဒ]
အထက္ပါ ပရိဝါ ပါဠိေတာ္ကထိနေဘဒ၌ လာသည့္အတိုင္း ကထိန္ခင္းထိုက္ေသာကာလဟူသည္ မိုးလ၏ေနာက္ဆံုးတစ္လဟုဆို၏။ မိုးဥတု၏ေနာက္ဆံုးတစ္လကား သီတင္းကြ်တ္လျပည့္ေက်ာ္ (၁)ရက္ေန႔မွစ၍ တန္ေဆာင္မုန္းလျပည့္ေန႔အထိ တစ္လသည္သာကထိန္ခင္းအပ္ေသာ ကာလျဖစ္၏။ ထိုကာလတစ္လအတြင္း ကထိန္သကၤန္း ျဖစ္ေပၚရာ၊ ကထိန္ခင္းရန္ သကၤန္းရေသာေန႔၌ပင္ ကထိန္ခင္းရသည္။ ကထိန္ခင္းျခင္းကို တစ္ႏွစ္မွာ တစ္လသာ တစ္လတြင္း၌ပင္၊ တစ္ရက္တည္းလည္း ေက်ာင္းတိုက္တစ္တိုက္တြင္ တစ္ၾကိမ္သာ ခင္းအပ္၏။ တစ္ႏွစ္တြင္ ေက်ာင္းတိုက္တစ္တိုက္အတြင္း ႏွစ္ၾကိမ္မခင္းအပ္ပါ။
လကၤာ**မိုးေနာက္ဆံုးလ ၊ ကထိန္က်၊ ခင္းရထိုအခါ။ (သံခိပ္)
**သံဃိကစစ္ ၊ သကၤန္းျဖစ္မွ ခင္းလို႔ရ ငါးဝအက်ိဳးရမည္သာ။
သကၤန္းသံဃိ ၊ မျဖစ္ဘိ၊ ခင္းသည့္မေျမာက္ပါ။
ကထိန္မအပ္ ၊ က်ိဳးမျမတ္ သိၾကမ်ားသူငါ။
**ပုရိမဝါ ေကာင္းစြာကြ်တ္ထ ၊ ပဌမ ပဝါရဏာျပဳျပီးခါ၊
သံဃာထံမွ သကၤန္းရ ခင္းရကထိန္သာ၊
ပုဗၺကရဏံ ပစၥဳ ဒၶံစ ၊ အင္ရွစ္ဝႏွင့္ျပည့္ထသူသာ၊
ကထိနာ ခင္းရာ ထိုက္ေလမွတ္။ (သံခိပ္)
ကထိန္ အက်ိဳးေက်းဇူး
ကထိန္ခင္းမွႈေၾကာင့္ ရဟန္းေတာ္တို႔အား ရအပ္ေသာ အာနိသင္အက်ိဳးတရားတို႔ သည္ ၅)ပါးျဖစ္ကုန္၏ ။ ခင္းျပီးကထိန္မႏွႈတ္မျခင္း ကာလတိုင္ေအာင္ လည္းေကာင္း၊ တန္ေဆာင္မုန္းလျပည့္ေက်ာ္ (၁) ရက္ေန႔မွ တေပါင္းလျပည့္အထိ (၅) လတိုင္တိုင္ ထိုကထိန္ အာနိသင္အက်ိဳးတရား ငါးပါးတို႔ကို ကထိန္ခင္းသည့္ ရဟန္း၊ ကထိန္အႏုေမာဒနာျပဳသည့္ ရဟန္းမ်ားရွိၾကေလကုန္၏။
ရဟန္းေတာ္တို႔ ရအပ္ေသာ ကထိန္အက်ိဳး(၅)ပါး
(၁) အနာမႏ ၱစာရ-ထင္ရွားရွိေသာရဟန္းကို မပန္ၾကားဘဲ ရပ္ရြာအတြင္းသို႔ သြားႏိုင္ျခင္း
အက်ိဳး။
(၂)အသမာဒါနစာရ-အဓိ႒ာန္တင္ထားေသာ ႏွစ္ထပ္သကၤန္းၾကီးႏွင့္ ညဥ့္ကင္းေနႏိုင္ျခင္း
အက်ိဳး။
(၃) ဂဏေဘာဇန- [မအပ္မရာပင့္ဖိတ္သည့္] ဂဏေဘာဇဥ္ကို ဘုန္းေပးေသာ္လည္း
အာပတ္မသင့္ျခင္း အကိ်ဳး။
(၄) ယာဝဒတၳစီဝရ- အဓိ႒ာန္ဝိကပၸနာမျပဳဘဲ သက္န္းကို အလိုရွိသေလာက္
ထားနိုင္ျခင္း။
(၅) ေယာစတတၳစီဝရုပၸါဒ- ကထိန္ခင္းရာေက်ာင္း၌ ျဖစ္ေပၚေသာ သံဃိက သကၤန္းကို
ရပိုင္ခြင့္ရ်ိေသာအက်ိဳး။
အတၳတကထိနာနံ ေဝါ ဘိကၡေဝ ပဥၥာနိသံသာ ကပၸိႆႏိ ၱ အနာမႏ ၱစာေရာ၊ အသမာဒါနစာေရာ ၊ ဂဏေဘာဇနံ ၊ ယာဝဒတၳ ၊ စီဝရံ ၊ ေယာစ တတၳ စီဝရုပၸါ ေဒါ ၊ ေသာ ေနသံ ဘဝိႆတီတိ။ [မသာဝါ ပါဠိေတာ္]
ကထိန္အလွဴရွင္တို႔ ရအပ္ေသာ အက်ိဳး(၅)ပါး
လကၤာ**ကထိန္ဒါန လွဴၾကသူမွာ က်ိဳးငါးျဖာကား သြားေလရာဝယ္ အႏ ၱရာယ္ကင္း ၊ ပစၥည္းရင္းမွာ မီးျပင္းမဖ်က္၊ ဆိပ္မတက္ဘဲ ၊ ေမ့လ်က္ဥစၥာ ၊ မဆံုးပါရ ၊ ျပိဳင္ရွာၾကေသာ္၊ ကိုယ္ကဦးစြာ အရသာသည္ ငါးျဖာ ကထိန္လွဴက်ိဳးတည္း။ [ေအာင္ေတာ္မူမွတ္စု]
(၁) ပထမအက်ိဳး
(က) ကထိန္ဒါနျပဳၾကသူမွာ ၊ လိုရာခရီးသြားသည့္အခါ
ပိတ္ပင္စီးတား ၊ ေဘးမ်ားကင္းကြာ၊
အႏ ၱရာယ္ကင္း ၊ သြားရင္းလြန္ခ်မ္းသာ၊
ပထမ ရအပ္အက်ိဳးပါ။
(၂)ဒုတိယ အက်ိဳး
(ခ) ကထိန္ဒါန ျပဳၾကသူမွာ ရပ္ေဝးနယ္ျခား၊
သိမ္းထားဥစၥာ ေဘးမခ ေအးျမလြန္ခ်မ္းသာ၊
ဒုတိယ - ရအပ္အက်ိဳးပါ၊။
(၃) တတိယအက်ိဳး
(ဂ) ကထိန္ဒါန ျပဳၾကသူမွာ
ေကာင္းမြန္ဟာရ ၊ စားရေပတာ
အစာစား ဆိပ္ကား ၊ မသင့္တာ။
တတိယ ရအပ္အက်ိဳးပါ။
(၄) စတုတၳ အက်ိဳး
(ဃ) ကထိန္ဒါန ျပဳၾကသူမွာ
ေရာက္ရာဘဝ ၊ ၾကြယ္ဝခ်မ္းသာ၊
စည္းစိမ္မ်ား ေပါမ်ားလြန္သာယာ
စတုတၳ ရအပ္အက်ိဳးပါ။
(၅) ပဥၥမ အက်ိဳး
(င) ကထိန္ဒါန ျပဳၾကသူမွာ
ျဖစ္ေပၚလာျငား ၊ စီးပြားဥစၥာ၊
လက္ဝယ္ပိုင္ထ ၊ ခိုင္လွသည္သာ။
ဆံုးဘဝ ေရာက္ရ နိဗၺဳတာ။ ပဥၥမ ရအပ္ အက်ိဳးပါ။
ကထိနအလွဴဒါန၏ထူးျခားခ်က္
ဗုဒၶဘာသာတြင္ အက်ိဳးျဖစ္ထြန္းေစေသာ အလွဴဒါနမ်ားစြာ ရွိပါသည္။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ လွဴဒါန္းသူကိုသာ အက်ိဳးျဖစ္ထြန္းေစပါသည္။ ကထိန္သကၤန္းလွဴဒါန္းေသာ ကထိန ဒါနသည္ လွဴဒါန္းေသာ အလွဴရွင္ကိုသာမက အလွဴဒါနလက္ခံေသာ ရဟန္းကိုပါ ဆံုးစမရွိေသာကုသိုလ္အက်ိဳး ျဖစ္ထြန္းေစျခင္းေၾကာင့္ ထူးျခားေသာ အလွဴဒါနျဖစ္ပါသည္။ ဗုဒၶသာသနာတြင္ အလွဴရွင္မ်ားအေနျဖင့္ ရဟန္းသံဃာေတာ္မ်ား၏ ဝိနည္းသိကၡာမွ ကင္းလြတ္ေစျပီး သက္ေတာင့္သက္သာ ျဖစ္ေစႏိုင္ေသာ အလွဴမွာ ကထိနဒါန အလွဴသာရွိပါသည္ ၊ ထို႔ေၾကာင့္ကထိနဒါနသည္ အလြန္မြန္ျမတ္ေသာ၊ အထူးသျဖင့္ ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရား၏ ခ်ီးက်ဴးမွႈရရွိေသာ အလွဴဒါနျဖစ္ပါသည္။